Fort de Bilt, 29 april 2017

Op deze zaterdagavond herdenken wij samen voor de 73 ste keer dat hier op deze plek tussen 3 mei 1942 en 2 mei 1945 140 vaderlanders het leven lieten voor onze vrijheid. Ik zal me eerst even voorstellen: Herman Steendam, voorzitter van de stichting Herdenkingsmonument Fort De Bilt, de stichting die deze herdenking al vele jaren organiseert.

Ik heet u allen hartelijk welkom vandaag bij deze herdenking. Een speciaal welkom eerst voor de nabestaanden van de mannen uit heel Nederland die hier het leven lieten. Dat maakt deze herdenking extra indringend: het gebeurde hier, waar we samen nu staan. Van 140 mannen kennen wij de namen, misschien waren dat er nog meer. We weten dat niet. Zij – hier vermeld op de naamstenen bij de klok – waren uw echtgenoot, uw vader, uw grootvader, oom of neef, uw vriend of dorpsgenoot. Wij vergeten hen niet. Wij vergeten zeker niet dat de 140 mannen die hier vielen het hoogste offer voor onze vrijheid hebben gebracht. Wij vergeten hen nooit.

Graag ook een hartelijk welkom aan de vertegenwoordigers van de burgerlijke autoriteiten, de Commissaris van de Koning in de provincie Utrecht, de heer Willibrord van Beek; de burgemeester van Utrecht, de heer Jan van Zanen en de (nieuwe) burgemeester van De Bilt, de heer Sjoerd Potters. Ook verwelkom ik graag onze spreker van vanavond, de heer Ad van Liempt, die heel veel weet van de oorlogsgeschiedenis van Utrecht, speciaal dit stuk Utrecht inclusief de Maliebaan, waar hij een boek over schreef. Verder een hartelijk welkom voor de leerlingen van groep 8 van onze adoptieschool, de Dalton Rijnsweerd, hun ouders en docenten, die het monument geadopteerd hebben. Vier van deze kinderen gaan straks hun eigen gedicht voorlezen.

Deze prachtige plek is besloten, zelfs een beetje gesloten. Veel fietsers zijn hier heel vaak langs gereden, maar zijn nooit binnen de hekken van dit deel van fort De Bilt geweest. Een speciaal welkom daarom voor degenen die vandaag de stap gewaagd hebben om over de fortdrempel heen te stappen en die hier voor het eerst zijn.

U heeft geen programmaboekje gekregen. De plechtigheid hier op het fort heeft altijd een intiem, ingetogen en informeel karakter. We hoeven niet exact om 8 uur de twee minuten stilte te houden. Straks spreekt eerst Ad van Liempt. U leende van ons voor de Kunsthal tentoonstelling de luchtpomp in de kazemat, en mede daarom vonden we het gepast u vandaag te vragen om te willen spreken.

Na Ad van Liempt volgen vier leerlingen van de Daltonschool met vier gedichten, vier mooie eigen gedichten.

De trompetter bij de klok speelt daarna de Last Post met aansluitend twee minuten stilte, waarna we samen de coupletten 1 en 6 van het Wilhelmus zingen.

Daar staan de kransen al klaar. Ik nodig na het Wilhelmus degenen met een krans uit, om die bij het monument neer te zetten.

Tenslotte is er daarna voor iedereen hier aanwezig de gelegenheid om langs het monument, de naamstenen en de gasdichte mitrailleur kazemat te lopen. Daar staat de luchtpomp die als markant oorlogsvoorwerp twee jaar terug te zien was in de Kunsthal in Rotterdam.

Na afloop is er voor degenen, die dat willen nog een kopje koffie in hotel Mitland.

meneer Van Liempt, het woord is aan u.

 

Video Impressie :  https://www.youtube.com/watch?v=U2F-bcwIoGg&feature=youtu.be

 

 

Gedichten van de leerlingen  groep 8 Daltonschool Rijnsweerd.

Verzetsstrijders

Het verzet was een dappere groep mensen.

Die zich verzette tegen de Duitsers hun wensen.

Ook bij Fort de Bilt werden er veel mensen gedood.

Verzetsstrijders, maar soms ook een Jood.

Het verzet drukte illegale kranten.

En maakte het de Duitsers moeilijk aan alle kanten.

Hierbij werden ook winkels beroofd.

En werd het hevige vuur van de Duitsers gedoofd.

Het verzet schoot ook Duitsers dood.

De angst in de 2de Wereld Oorlog was groot.

Valentijn

********************

Toen

de dag dat je in de bunker zat,

dat je niet verder dan de deur trad.

de dag dat je vecht voor je leven,

je strijd maar je blijft toch altijd beven.

de dag dat je vast zat,

door de vijand die je door had.

de dag dat je achter je kijkt,

en dat je op dat moment overlijd.

Die mensen hebben gevochten voor ons vaderland,

waar zijn ze terecht gekomen, waar zijn ze beland?

vandaag komen wij allemaal samen bijeen

om aan vroeger te denken die bij veel gedachtes niet verdween

Speciaal om die mensen zijn wij even stil

hoe dan ook het blijft erg schril

vandaag denken we aan toen,

met heel veel respect en fatsoen

Sacha

**********

Onbekend

Velen van ons hebben deze mensen nooit gekend

Toch zijn sommige weldegelijk bij een aantal van jullie bekend

Opa’s, zonen, broers en vaders

Waarom deden ze dat, de daders?

En de mensen die in die bunker moesten draaien voor lucht

Wetend dat ze de volgende morgen dood zouden gaan

Nooit is er iemand uit de bunker gevlucht

Wat hebben ze daar allemaal doorstaan

Wij herdenken niet alleen de onschuldige burgers

Maar ook de mensen die vochten voor ons land

Al die mensen in het verzet

Die vochten tegen de vijand

Wij zijn hier op Fort de Bilt om deze mensen te herdenken

Hadden wij die mensen maar een mooi afscheid kunnen schenken

Iedereen hier die verlies van familie of vrienden heeft geleden

Helaas is dit gebeurd, in het verleden

Gijs

******************

Onschuldige burgers

Wij herdenken de onschuldige burgers die hier zinloos gestorven zijn, maar we bedanken ook de verzetshelden, die opkwamen voor de wereld

Wij herdenken hier de mannen en vrouwen die een dag lang in deze bunker moesten draaien voor lucht

Hoe wreed kan het leven toch zijn, dat je zomaar, zonder reden, het leven van een ander af kan nemen

Je leven en je geliefden, de dierbaarste dingen die je hebt, zomaar zinloos afgenomen

Mensen die een ander hebben verloren hebben levenslange pijn gehad, het had ook anders kunnen zijn

Wat moeten slachtoffers gedacht hebben, wetende dat hun leven vroegtijdig beëindigd zou worden

De wereld verbeter je niet door anderen te laten sterven, maar verbeter de wereld en begin bij jezelf

Soms zijn dingen niet te begrijpen, zijn er geen woorden voor het gevoel.

Alle woorden die ik vind, lijken zinloos en zullen nooit kunnen zeggen hoeveel pijn het verleden soms kan doen

Hoe blij sommigen ook doen, van binnen schuilt er altijd diepe pijn

Dit monument laat ons zien hoeveel pijn en verdriet het iedereen gedaan heeft, toen hier zo’n 77 jaar geleden het leven van vele burgers af werd genomen

Zoveel harten diep geraakt, intens verdriet achter alle ogen, maar echt beseffen lukt nog niet

Als ik verhalen hoor over wat mensen vroeger allemaal moesten doorstaan, weet ik een ding zeker: tijd heelt niet.

Het zal de pijn niet minderen

Ook mijn opa en oma hebben de oorlog meegemaakt, maar overleven betekent niet altijd geluk. De rest van hun leven hebben zij trauma’s van vroeger in hun nachtmerries voorbij zien komen.

Respect heb ik voor hen, die ook zonder hun geliefden

verder hebben moeten gaan

Noa

 

Speech door dhr A. van Liempt

Deze plek, het Fort De Bilt, de plek waar de Duitse bezetter zoveel executies heeft uitgevoerd, is natuurlijk de plek om de slachtoffers te gedenken. Dat doen we straks, vanzelfsprekend. Zoals we ook volgende week, op 4 mei, overal in het land massaal naar de monumenten gaan om eer te betuigen aan degenen die hun leven gaven voor de vrijheid van ons land.

Toch gaat het op dit soort dagen niet om de slachtoffers alleen. Mij blijft de vraag maar bezig houden wat er toch omging in het hoofd van de daders. De mannen van het vuurpeloton, de mannen die de trekker overhaalden.

En dan kom je op deze plek al gauw uit bij Hermann Neumaier.

Hij is het laatste oorlogsjaar de Postenführer van de Sicherheitspolizei in het district Utrecht, hij leidt, als ondergeschikte van Willy Lages, de Dienststelle aan Maliebaan 74, hij leidt bovendien talloze keren het vuurpeloton dat ergens in de regio, maar meestal hier op Fort De Bilt aantreedt om verzetsmensen te executeren. Legt an, blaft hij dan. Feuer.

De eerste executie – het betreft een onderduiker in Breukelen die op heterdaad betrapt is – schijnt hem behoorlijk te hebben aangegrepen, maar daar is later niet veel meer van te merken. Neumeier wordt na de oorlog omschreven als een ijskoude man, een bruut. Hij mishandelt verdachten, slaat erop los met gummistok of ijzeren lat. Alleen of met een assistent. In de kelder van Maliebaan 74 of boven, gewoon in zijn kantoor. De schoonmaakster van dat kantoor verklaart na de oorlog dat ze het bloed van de ramen heeft gepoetst en menselijke resten van de vloer – ze had er die keer die ze beschrijft ettelijke emmers water voor nodig gehad.

Twee mannen van wie de namen hier op de zesde gedenksteen staan overleefden de confrontatie met Hermann Neumaier niet. Jo Siljade was 28 jaar, Sjors van Stokkom 33.

Ze waren voor hun sabotagegroep Kwartier V op pad, op 25 januari 1945. Uit het strafdossier van Neumaier van na de oorlog zou je kunnen opmaken dat ze probeerden uit te vinden hoe je het bureau van de Sicherheitspolizei zou kunnen binnendringen om gevangenen te bevrijden. Volgens een verslag uit verzetskringen waren ze op zoek naar fietsen voor hun sabotagegroep. Feit is dat ze door Neumaier zijn betrapt en opgepakt. Ze ondernamen een vluchtpoging, die mislukte. Neumaier telefoneerde met Lages wat hij met ze moest doen. Het resultaat was dat hij ze meenam naar de tuin achter het pand aan de Maliebaan. Daar, in een fraaie tuin achter een van de statigste lanen van Utrecht, schoot hij ze een kogel door het hoofd.

Voor de familie van de twee verzetsmensen was de boodschap: op de vlucht neergeschoten. Ze hadden allebei een jong gezin – allebei zelfs een pasgeboren baby. Ik heb een tijdje terug met die baby’s van toen gesproken, ruim 70 jaar na die tragedie. Ze hadden nooit geweten dat hun vaders standrechtelijk zijn geëxecuteerd. Nog altijd zijn ze geschokt door de koelbloedigheid van moordenaar Hermann Neumaier.

Er zijn na de oorlog heel strenge straffen uitgesproken tegen oorlogsmisdadigers. Maar gek genoeg niet tegen Hermann Neumaier. In 1950 zat zijn celstraf erop, en kon hij over de grens worden gezet. Nederland had niet zoveel zin meer in het onderhouden van Duitse oorlogscriminelen. Herr Neumaier kon gaan. Naar zijn kinderen, Ursel en Inge, toen 18 en 14 jaar oud.

Wat was dat voor een man, die Hermann Neumaier? Keurig getrouwd in Duitsland, hier een schuinsmarcheerder. Een van zijn ondergeschikten zei na de oorlog: ‘Ik zou over mijn chef een pornografische trilogie kunnen schrijven.’ Neumaier ontving in zijn appartement op het Oorsprongpark, om de hoek van zijn werk, ongeveer elke dag damesbezoek. Er waren wanhopige Utrechtse vrouwen bij, die alles over hadden voor eten in de hongerwinter.

Neumaier kon zich, als Duitse jongen met alleen lagere school, opwerken tot een baasje binnen een misdadig systeem, waarin één organisatie boven alles uittorende, de SS, het elitekorps van Heinrich Himmler. Die was erin geslaagd in dat ingewikkelde bestuurlijke bouwwerk, waar Adolf Hitler aan de top van de piramide stond, een positie voor zijn SS op te bouwen van volstrekte onaantastbaarheid. Niemand had greep op de SS, zeker niet in Nederland waar de Wehrmacht, in tegenstelling tot landen als België en Frankrijk, weinig tot niets te zeggen had. De chef van de SS hier, Hanns Albin Rauter, was de machtigste man van het land en kon zijn ondergeschikten volstrekte straffeloosheid garanderen. En daarom konden de Hermann Neumaiers van Nederland hun moordzucht ongehinderd botvieren. Henk Feldmeijer, die vier huizen van de Sicherheitspolizei op de Maliebaan de Germaanse SS leidde, kon de Silbertannemoorden organiseren. In Groningen, in Maastricht, in Arnhem – in alle Aussenstellen van de Sicherheitspolizei heersten moordenaars zonder dat er enige controle op ze werd uitgeoefend.

Daardoor kon dat Duitse terreurbewind zo gruwelijk huishouden, op de executieplaatsen die het in ons land had ingericht. En daardoor kon niemand iets uitrichten toen de nazi-top het Niedermachungsbefehl instelde. Dat gebeurde in de zomer van 1944, na de aanslag op Hitler van 20 juli. Iedere verzetsdaad kon beantwoord worden met de doodstraf. Of direct, standrechtelijk, of na verloop van tijd. De opgepakte verzetsmensen werden dan Todeskandidate, ze konden worden geëxecuteerd als represaille voor aanslagen op Duitsers of collaborateurs.

Het dieptepunt deed zich voor in maart 1945. In de nacht van 6 op 7 maart wordt de open BMW waarin Rauter naar Apeldoorn wordt gereden overvallen door een verzetsgroep. Het gebeurt bij Woeste Hoeve, op de Veluwe. Bij de schietpartij die daar ontstaat raakt Rauter ernstig gewond. Er volgen represailles, de heftigste uit de hele Nederlandse oorlogsgeschiedenis. Overal worden op donderdag 8 maart Todeskandidate uit de cellen gehaald en geëxecuteerd, in totaal 263 volgens inmiddels achterhaalde cijfers, van wie zes op Fort De Bilt. Maar er zijn ook andere gegevens, en daaruit blijkt dat er die dag hier, op deze plaats, 17 mannen zijn doodgeschoten. De namen staan op de vierde en de vijfde gedenksteen.

Het is niet waar dat Rauter zelf die represailles verordonneerde. Dat deden anderen, die dachten daarmee in de geest van de Höhere SS- und Polizeiführer te handelen. Dat zie je vaker in het nazi-regime: dem Führer entgegen arbeiten – doen wat je denkt dat de chef graag heeft.

Ongecontroleerde macht – mogelijk gemaakt door een moorddadig regime.

We zijn hier om de slachtoffers te gedenken.

Jo Siljade, Sjors van Stokkom, en al die honderden anderen. Maar zoals ik zei – dat gaat haast niet zonder je af te vragen hoe de daders konden doen wat ze gedaan hebben.

Voor het vergelijken van de toestanden van toen met de toestanden van nu voel ik niet veel. De omstandigheden zijn volstrekt anders, elke vergelijking gaat mank en leidt tot ernstige misverstanden. Ik geloof ook niet dat de mensheid echt lessen trekt uit het verleden – daarvoor is er vandaag teveel narigheid en oorlog op allerlei plekken in de wereld.

We kunnen hooguit waakzaam zijn. En proberen te voorkomen dat er ergens weer ongecontroleerde macht ontstaat. Want ongecontroleerde macht leidt uiteindelijk tot plekken als deze, tot plekken waar onschuldigen vielen door de kogels van een executiepeloton.

 

**************