Klik op bijgaande link naar de Facebook pagina om de video te bekijken.

Geachte nabestaanden van oorlogsslachtoffers en andere luisteraars,

Dit zou een bijzondere herdenking worden. We vieren 75 jaar vrijheid in ons land. Tegelijkertijd wordt ons land geteisterd door een virus en zijn onze steden spooksteden geworden. Ik had hier graag voor een grote groep belangstellenden gestaan, maar het is begrijpelijk dat er vandaag geen andere mogelijkheid is.

75 Jaar geleden was ons land een verdeeld land. Dat was ook al zo aan het begin van de oorlog: er waren mensen voor en tegen de Duitse bezetting en het aantal verzetslieden groeide sterk in vijf jaar. Maar vanaf het najaar van 1944 was er ook een andere scheiding: tussen het Noorden en het Zuiden, tussen bezet en bevrijd Nederland.

De Biesbosch kwam tussen de linies van de Duitsers en de geallieerden te liggen. Daar zetten 21 dappere verzetsstrijders hun leven op het spel als linie-crosser, voor het realiseren van een route van Noord naar Zuid en omgekeerd. Een route tussen bezet en onbezet gebied. Een route, die veel mogelijk maakte, zoals:

• het overbrengen van geallieerde piloten, Joden en anderen die gevaar liepen, van bezet naar bevrijd Nederland;
• het aan twee kanten delen van informatie, die verzameld was tijdens de spionageacties van de verzetsgroepen;
• het binnensmokkelen van agenten en schaarse medicijnen in bezet Nederland.

Zo was er in het nog bezette deel van Nederland een groot tekort aan insuline en zijn er tienduizenden suikerpatiënten gered door de inzet van deze linie-crossers.

Deze verzetsstrijders voelden zich betrekkelijk veilig. Voor hen was het gebied overzichtelijk en het afleggen van de route – met roeiboten en kano’s – werd een routine. Deze 21 strijders hebben in 8 maanden tijd zo’n 370 crossings gemaakt. In de huidige tijd zou het een special force actie zijn, waarvoor militairen intensief getraind worden.

Twee van deze verzetsstrijders waren Arie (‘Aike’) van Driel en Kornelis Pieter (‘Kees’) van de Sande. Ze waren niet opgeleid en getraind voor dit werk, maar zagen het als hun plicht om zich in te zetten voor mensen die in nood verkeerden.

Kees maakte de tocht van 18 km 22 maal en Aike zelfs 54 keer. Zo’n tocht duurde 3 uur als alles meezat, maar kon ook 8 tot 12 uur duren.

Op 18 maart 1945 maakte Aike zijn 54^e en laatste crossing, in dit geval van Noord naar Zuid. Zijn doel was het overzetten van drie agenten van het bureau Inlichtingen. Op de plaats waar de Nieuwe Merwede en de Amer samenvloeien werd zijn gedeeltelijk lekke boot door de Duitsers geënterd. De inzittenden werden gevangengenomen en naar de gevangenis in Rotterdam gebracht. Later werd Aike overgebracht naar de gevangenis aan het Wolvenplein in Utrecht.

Daar kwam later ook Kees van de Sande terecht, die op 3 maart werd opgepakt in zijn huis in Sleeuwijk. Ze werden in de gevangenis een maand lang ondervraagd en mishandeld.

Op 30 april 1945 werden ze op dit fort door een dronken Duitser gefusilleerd. Aike en Kees stierven in het zicht van de bevrijding, slechts 5 dagen later. De vrijheid waarvoor ze zich vol overgave hadden ingezet, mochten ze zelf niet meer meemaken.

Drie jaar later, in augustus 1948, werden Aike en Kees postuum geridderd met de Militaire Willemsorde. Voor de nabestaanden kan dat een troost zijn. Deze oorlogshelden zelf hebben er geen weet van: op hun laatste moment keken ze in de loop van een geweer.

Op de Protestantse begraafplaats in Werkendam zijn Aike en Kees begraven. Er is in deze gemeente ook een monument opgericht om deze helden te herdenken.

Aike en Kees maken ons – net als vele andere verzetshelden – duidelijk hoe mensen het verschil kunnen maken voor anderen in een tijd van grote onzekerheid. Ze deden dat belangeloos en zonder besef van de afschuwelijke consequenties, nadat ze waren opgepakt. Ze laten ons zien dat iedereen met het hart op de goede plek ertoe doet in deze samenleving.

Dat realiseren we ons nu ook weer in deze crisistijd. Een crisis, die niet vergelijkbaar is met de oorlog, maar die ons wel wakker schudt. Die ons laat voelen hoe belangrijk saamhorigheid en veiligheid in deze samenleving zijn. Die ons laat zien dat we ertoe doen.

Ook Aike van Driel en Kees van de Sande deden er destijds toe. We vergeten hen niet, evenmin als alle andere verzetshelden die hier en elders om het leven kwamen.

Toespraak Herman Steendam, fort de Bilt,  2 mei 2020

Hartelijk welkom aan u allemaal bij deze bijzondere herdenking in Corona-tijd van de gevallen Nederlanders hier op Fort De Bilt. Dat welkom geldt vooral aan allen die deze herdenking nu noodgedwongen op afstand en via de website moeten volgen.

Mijn naam is Herman Steendam en ben voorzitter van de stichting Herdenkingsmonument Fort de Bilt die deze herdenking elk jaar organiseert. Ik sta hier vandaag in het uniform van de Koninklijke Landmacht. Ik draag het uniform vandaag uit respect voor de beide ridders Militaire Willemsorde en voor onze spreker generaal Morsink.  Daarover zo meer.

We staan vandaag niet op de gebruikelijke plaats bij het beeld rechts van mij. We hebben vandaag alleen toeschouwers aanwezig die medewerking verlenen aan deze herdenking. Er zijn vandaag geen autoriteiten aanwezig. Vanmiddag hebben de Commissaris van de Koning van Utrecht, de burgemeesters van Utrecht en De Bilt en de burgemeester van gemeente Altena voor bloemen gezorgd. Zij herdenken en gedenken vandaag de slachtoffers op afstand. Ook liggen er bloemen van onze buren van de andere kant van het fort, de Koninklijke Marechaussee.

Vanmiddag hebben ook een aantal nabestaanden en belangstellenden de gelegenheid genomen om hier individueel te herdenken en om bloemen te leggen. Wij herdenken vandaag alle mannen en die ene vrouw die hier en elders in Utrecht omgekomen zijn bij oorlogsgeweld. Dat is in de meeste gevallen omdat zij hier op het fort of elders zijn gefusilleerd, maar er zijn ook mensen bij die tijdens tewerkstelling in Duitsland zijn omgekomen.

We lezen hun namen vandaag van de zes naamstenen hier links en rechts van mij. Dat begint bij Johannes Mulder op 3 mei 1942, die hier als eerste op het fort werd gefusilleerd en het eindigt bij Cornelis Odijk die op 7 mei 1945 bij een schietpartij met Duitsers in het Wilhelminapark hier vlakbij omkwam. Steeds wordt afgesloten met de indringende laatste 4 regels van het gedicht Vrede van Leo Vroman.

De namen zullen door zes mensen worden voorgelezen. Dat zijn bestuursleden van onze stichting Herdenkingsmonument Fort De Bilt. Voor de derde naamsteen hebben we een bijzondere gast: die namen worden voorgelezen door Marten Mobach. De heer Mobach is 100 jaar jong en heeft nog de herinnering uit de eerste hand aan een aantal mensen die hier op de naamstenen vermeld zijn. Hij herdenkt speciaal zijn vriend Teus Oudhof die hier op 27 september 1944 op gruwelijke wijze werd vermoord.

Na dit dodenappèl volgt een korte toespraak van generaal-majoor Henk Morsink. Als kanselier der Nederlandse Orden gaat hij over het toekennen van onderscheidingen en ook over de hoogste onderscheiding die we in Nederland kennen: de Militaire Willemsorde. Hier op het fort zijn op 30 april 1945 de linie crossers Aike van Driel en Kees van de Sande gefusilleerd. Beiden werden in 1948 postuum benoemd tot Ridder Militaire Willemsorde 4^e klasse.

Wij hebben nu bij hun naam op de 5^de steen gezet:  RMWO4.
Henk Morsink zal dit onthullen. Deze speciale aandacht voor deze inwoners uit Werkendam is ook de reden dat hun burgemeester bloemen heeft bezorgd. In normale tijden zou hij zelf aanwezig zijn geweest en een krans gelegd hebben.

We sluiten af met de het signaal taptoe infanterie, twee minuten stilte en vers 1 van het Wilhelmus.

Ik rond af. Vandaag staan de dikke zaterdagkranten vol over herdenken en bevrijdingsdag. Vol verhalen van mensen op zoektocht  naar wat hun omgekomen voorvaderen hebben gedaan.

We merken steeds meer dat nabestaanden, vaak kleinkinderen op zoek gaan naar hun in de oorlog omgekomen grootouders.

Internet is daarbij een geweldige bron van informatie. Dat betekent ook dat wij als fortbestuur steeds meer vragen en opmerkingen krijgen over de al dan niet juiste vermelding van hun voorvader op de stenen hier. Wij zijn het afgelopen jaar begonnen naar een grondig onderzoek bij het NIOD naar wie precies hier op het fort zijn omgekomen.

Daarnaast willen we een digitaal monument maken van de mensen die hier op het fort het leven lieten. Ik roep daarvoor iedereen op om ons te melden wie uw voorvader was: een portret foto, een levens- beschrijving en wat was de aanleiding dat hij hier op het fort werd gefusilleerd. Op de site staat daarvoor een leidraad.

Dank u wel. Ik hoop u volgend jaar op zaterdag 1 mei weer allen hier te zien.

De herdenking op Fort de Bilt is altijd op de zaterdag voorafgaand aan de 4^de mei. Dit jaar is dat op zaterdag 2 mei.

De coronamaatregelen verbieden samenkomsten tot 1 juni dus we willen in lijn met de dodenherdenking op de Dam een herdenking zonder publiek.

De sobere ceremonie zaterdag 2 mei is als volgt:

Vlag half stok en de klok luiden.

18: 00 uur 6 mensen lezen de namen voor van de 140 gevallenen die vermeld staan op de zes naamstenen.

Extra aandacht voor de verzetsstrijders Aike van Driel en Kees van de Sande. Zij werden postuum benoemd tot Ridder Militaire Willemsorde 4e Klasse. De Kanselier der Nederlandse Orden, generaal-majoor bd Henk Morsink zal hierover spreken.

Dit jaar dus ook geen ontvangst vooraf in hotel Mitland. Het Fort is geopend van 12:00 uur tot 18:00 uur.

Bij hotel Mitland is parkeren mogelijk. U kunt dan via het pad achter de parkeerplaats naar het monument lopen.

Kranslegging namens de nabestaanden door het bestuur van de stichting Herdenkingsmonument de Bilt.

Toespraak Herman Steendam, fort de Bilt, 28 april 2018

Op deze zaterdagavond herdenken we hier voor de 74-ste keer dat hier op deze plek tussen 3 mei 1942 en 2 mei 1945 140 vaderlanders het leven lieten voor onze vrijheid. Deze herdenking werd voor hier voor het eerst in augustus 1945 gehouden en daarna elk jaar op 4 mei en later – zoals ook nu – op de zaterdag voorafgaand de 4^de mei.

Ik zal me eerst even voorstellen: Herman Steendam, voorzitter van de stichting Herdenkingsmonument Fort De Bilt, de stichting die deze herdenking al vele jaren organiseert. En dat nog vele jaren hoopt te kunnen blijven doen.

Ik heet u allemaal van harte welkom vandaag bij deze herdenking.
Een speciaal welkom eerst voor de nabestaanden van de mannen uit heel Nederland die hier, precies op deze plek, het leven lieten. Het gebeurde hier, waar we nu samen zijn. Ik ga vandaag een aantal van die mannen bij naam noemen. Ze zijn niet anoniem, we kennen hen nog steeds bij naam. Zij – hier vermeld op de naamstenen bij de klok – zijn uw echtgenoot, uw vader, uw grootvader, oom of neef, uw vriend of dorpsgenoot. Wij vergeten zeker niet dat de vele mannen die hier vielen het hoogste offer voor onze vrijheid hebben gebracht. Wij vergeten hen nooit en daarom zijn we hier vanavond.

Graag ook een hartelijk welkom aan mevrouw Gerdi Verbeet. U bent bekend als onze oud Tweede Kamervoorzitter en nu voorzitter van het 4 en 5 mei comité. Normaal is het onmogelijk om u als spreker te vragen voor de 4^de mei, want dan bent u steevast aanwezig bij de nationale herdenking op de Dam in Amsterdam. Maar omdat wij deze herdenking altijd op de zaterdag vóór 4 mei doen, bent u er vandaag.

Ook heet ik vandaag welkom de vertegenwoordigers van de burgerlijke autoriteiten, de Commissaris van de Koning in de provincie Utrecht, de heer Willibrord van Beek ( u sprak hier twee jaar terug ) ; de burgemeester van Utrecht, de heer Jan van Zanen ( u was drie jaar terug onze spreker ) en de burgemeester van De Bilt, de heer Sjoerd Potters, die we graag in de toekomst ook nog eens als spreker zullen verwelkomen. Onze goede buurman te Fort, de Koninklijke Marechaussee, wordt vandaag vertegenwoordigd door de kolonel Kerstbergen.

Verder natuurlijk een hartelijk welkom voor de leerlingen van groep 8 van de Daltonschool Rijnsweerd, hun ouders en docenten, die het monument geadopteerd hebben. Fijn dat jullie er zijn. Goed dat ook de jeugd van nu niet vergeet wat er in de generatie van hun overgrootouders in de oorlog gebeurd is. En zo, op deze plek, wordt het ook heel tastbaar. Vier eigen gedichten zullen de kinderen straks voorlezen.

Deze prachtige plek is besloten; omsloten door een hoog hek en een brede gracht. Ik moet toch even kwijt dat het er nog nooit zo mooi heeft bijgelegen als nu. De groenwerkers van de gemeente Utrecht hebben de paden opnieuw bestraat en met visie het groen grondig aangepakt. Onze eigen tuinman Hoefakker zorgt voor de strakgeschoren heggen en de planten rond de naamstenen.

Veel fietsers komen al jaren dagelijks langs gereden, maar zijn nooit binnen de hekken van dit deel van fort De Bilt geweest. Een speciaal welkom daarom voor degenen die vandaag hier de poort bij het wachthuisje door zijn gegaan en die hier voor het eerst aanwezig zijn.

De mannen, hier gestorven, zijn nog voor de nabestaanden nog steeds levend. Als je naam nog genoemd en gekend wordt, ben je niet vergeten en ben je niet echt dood. De jongste hier op de stenen vermeld is Johannes Freericks bij 20 september 1944 18 jaar jong nog maar. Hij werd geboren in Düsseldorf. Bij 5 januari 1944 staat met 58 jaar oud vermeld Alphons Dresen. Hij was chef ladingmeester bij de Nederlandse Spoorwegen in Eysden bij Maastricht. Op de 6^de steen met de namen van de mensen die elders in de stad Utrecht zijn omgekomen, staan nog Arend van der Velden 16 jaar jong, geboren in 1929 en Lodewijk Bijleveld 63 jaar, geboren in 1881. Toevallig zijn de mannen die ik net als eersten noemde, Freericks en Dresen, beiden mannen waarvan valt aan te nemen dat ze NIET hier te Fort zijn gefusilleerd. We gaan daarover een nadere aanduiding toevoegen op de naamstenen, bovenaan de middelste steen zowel aan de linkerkant als aan de rechterkant is daarvoor nog wel ruimte. Bij Arie van Driel en Kees van der Sande, die hier nog geen week voor het einde van de oorlog de ultieme straf kregen voor hun rol bij de Biesbosch crossings, zal vermeld worden dat ze ridder Militaire Willemsorde waren.

De plechtigheid hier op het fort heeft een intiem, ingetogen en informeel karakter. We hoeven niet zoals op 4 mei precies om 8 uur de twee minuten stilte te houden.

Na de toespraak van mevrouw Verbeet volgen de leerlingen van de Daltonschool met vier gedichten, vier mooie eigen gedichten.

De trompetter bij de klok speelt daarna de Last Post met aansluitend twee minuten stilte, waarna we samen de coupletten 1 en 6 van het Wilhelmus zingen.

Voor u rechts staan de kransen al klaar. Ik nodig na het Wilhelmus degenen met een krans uit, om die bij het monument te plaatsen.

Tenslotte is er daarna voor iedereen hier aanwezig de gelegenheid om langs het monument, de naamstenen en de gasdichte mitrailleur kazemat te lopen. Na afloop is er voor degenen, die dat willen nog willen een korte nazit in hotel Mitland.

Mevrouw Verbeet, het woord is aan u.

Toespraak Gerdi Verbeet

28 april 2018 | Herdenking Fort de Bilt

Fort De Bilt is een monument met een gruwelijke geschiedenis.

Een schuldige plek, zoals de dichter Armando zou zeggen.

Minstens 140 mannen hebben hier de dood gevonden. Hun namen zijn na veel onderzoek achterhaald en in stenen vereeuwigd.

Drie jaar lang, van mei 1942 tot mei 1945 zijn hier verzetsmensen gedood door het vuurpeloton. Ja, ook nog in mei 1945.

Vandaag hebben wij in ons midden Marten Mobach, die als lid van een verzetsgroep precies op 5 mei 1945 door de bezetter is opgepakt.

Zijn vriend Minne Bouma werd direct doodgeschoten. Marten en de anderen werden in een auto geladen om hen hier in Fort de Bilt terecht te stellen. Maar de auto liep vast in een menigte hun bevrijding vierende Utrechtenaren. Daarom heeft hij het overleefd en is hij hier nu bij ons.

De lijn tussen leven en dood was heel dun.

Wie waren die verzetsmensen zoals Marten en Minne?

Wie waren die mensen die in dienst van hun idealen vaak het beste hebben gegeven – hun leven. Die zich verzetten tegen onrecht,

tegen een bezetter, een dictatuur. Die zeiden: ´ik pik ’t niet´.

De meerderheid van ons land vormden zij zeker niet. De meeste Nederlanders probeerden zo goed en kwaad als het ging door te gaan met hun leven. Des te meer ontzag moeten we hebben voor degenen die wel iets deden, de dapperen die het wel durfden.

Terwijl ze vaak wisten wat de consequenties konden zijn; niet alleen voor henzelf, maar ook voor hun gezin, hun vrienden, hun omgeving.

Om hen te eren heeft het Nationaal Comité 4&5 mei samen met onze partners uit het Platform Tweede Wereldoorlog dit jaar uitgeroepen tot het Jaar van het Verzet. Met extra aandacht bij de herdenkingen voor verzetswerk. Zoals bij de herdenking van de Februaristaking en hier vandaag. Met bijzondere tentoonstellingen, zoals over het verzet van kunstenaars en van homo’s. En over de inzet van gewone burgers die neergeschoten geallieerde piloten hielpen te ontsnappen.

En met al die tentoonstellingen en manifestaties willen we ook het debat met elkaar aangaan over de vraag Wat zou jij doen?

Ik geef het meteen toe: eigenlijk is dat een onmogelijke vraag – althans als we die vraag stellen in de context van de oorlog. Want wat weten we nou echt van hoe het toen was? Hoe kunnen we ons in de mensen van toen verplaatsen? Wisten ze altijd waar ze aan begonnen? Hadden zij politieke motieven? Of dachten ze gewoon: dit is onrecht en dat pik ik niet. Wij, nu, als inwoners van een vredig, democratisch en rechtvaardig land, kúnnen ons niet in hen verplaatsen. En dus kunnen we die vraag eigenlijk niet beantwoorden.

Tenzij je hem anders stelt. Namelijk in de context van vandaag, van hier en nu.

In het kader van het jaar van het verzet heeft Frank van Vree, directeur van het NIOD, een begeleidende tekst geschreven met als titel Verzet als voorbeeld. Hij zoekt daarin de woorden die nu, in de wereld van vandaag, relevant zijn. En dan komt hij uit bij wat hij noemt ´het natuurlijk gevoel van betrokkenheid bij de medemens´. Het gaat erom, zegt hij, dat we het gezicht van de ander durven zien. En hij zegt zelfs: ´het ontwijken van de blik van de medemens is het begin van alle geweld´.

En dan kunnen we wél hier en nu uit de voeten met die vraag: wat zou jij doen?

Ik noem maar een voorbeeld: wat zou jij doen als je hoort hoe iemand op straat een man uitmaakt voor kutmarokkaan? Wat zou jij doen als je merkt dat je Surinaamse collega wordt gediscrimineerd? Als je ziet hoe twee mannen die hand in hand lopen worden aangevallen? Ontwijk je hun gekwetste blik?

Dat zijn de vragen die we ons hier en nu wél kunnen stellen.

Natuurlijk: wie in zo’n situatie optreedt en zich verzet – dat is niet te vergelijken met de inzet van de mensen die wij hier vandaag herdenken.

Maar zolang Nederland in vrede leeft, zijn het wel déze vragen die we onszelf zo nu en dan moeten stellen. En er met elkaar over spreken.

Daarmee doen we, in tijden van vrede, recht aan de herinnering aan hen die hun leven voor deze vrede hebben gegeven.

De historicus Bas Kromhout schreef ter begeleiding van dit jaar van het verzet een essay, een overzicht van hoe Nederlanders in de loop van de afgelopen bijna 75 jaar over het verzet hebben geoordeeld.

Vlak na de oorlog moesten we Nederland eensgezind opbouwen en ontleenden we kracht aan het fictieve idee dat bijna alle Nederlanders zich tegen de bezetters hadden gekeerd.

Daarna kwamen de opstandige jaren zestig, waarin tegelijk met de eerbied voor de elite ook die voor dat ´grootse´ verzetsverleden ter discussie werd gesteld.

Soms legden we de nadruk op verzet op politieke gronden, zoals op de rol van communisten. Soms was de verzetsman gewoon een onkreukbaar strijder tegen onrecht.

Zo was er steeds een ander accent en in deze tijd, zo constateert Kromhout, hebben we weer veel aandacht voor de Held. We zien het in het boek over Pim Boellaard (die hier in het Kloosterpark in de Bilt woonde), in de film over Walraven van Hall, in de eindeloos gespeelde musical Soldaat van Oranje.

Onze blik op het verzet zegt ook iets over de samenleving, over de stand van het land.

Daar kunnen we nog lang over doorpraten. Maar weet u, uiteindelijk kan het mij niet zoveel schelen. Of we verzetsmensen eren om patriottische redenen, of om politieke. Om humanistische of religieuze.

Als we hen maar eren – én er met elkaar over praten. Als we maar praten over wat we kunnen doen om te tonen dat wij het waard zijn dat zij het ultieme offer hebben gebracht. Als we maar met elkaar praten over of de vraag wanneer verzet ook NU nodig is – en zo ja waartegen dan. Als we maar praten over de vraag: wat zou jij doen?

Vorig jaar stond Ad van Liempt op deze plaats en hij sloot zijn betoog af met de oproep om altijd waakzaam te zijn tegen de macht. Want macht die niet democratisch wordt gecontroleerd is het begin van dictatuur.

Natuurlijk heeft hij gelijk. Maar het gaat óók om onszelf. Om wat wij als individu doen, Hoe we staan tegenover de medemens. Hoe we zijn blik niet ontwijken. Wees waakzaam tegen de macht, zeker. Maar wees ook waakzaam als het gaat om jezelf.

Gedicht Fort De Bilt

                                                    ____________________________________________

De 2de Wereldoorlog was erg,

met honger en bederf.

Als ik mijn ogen sluit,

bedenk ik me hoe erg het was om daar te staan.

Soms raakte je je vrienden of familie kwijt,

en dan was je als klein kind de weg kwijt.

Je kunt het kind wel uit de oorlog halen,

maar de oorlog niet uit het kind.

Mensen moesten in die tijd onderduiken,

en dan zaten ze te huilen.

Ze hadden weinig kansen en weinig eten,

en daar moesten ze mee leven.

En dan als laatste het Fort de Bilt.

Verzetsstrijders zaten hier gevangen tot ons verdriet.

Er zijn veel mensen overleden,

Dat is gelukkig nu niet meer

In het heden.

Sophie Bilzen en Daan Rosmalen 8B

Fort de Bilt

In Fort de Bilt zijn veel mensen dood gemaakt,

die werden door een geweer geraakt.

We vinden het heel erg dat ze nu niet meer leven,

we willen het liefst hun leven teruggeven.

Wij zijn hier vandaag bijeen,

en we leven mee met iedereen.

Het is ongelooflijk dat mensen hier hun laatste dag hebben doorgebracht, daarom worden ze nu herdacht.

Wachten in een kleine bunker op de dood,

maar de volgende dag ben je in erge nood.

Pompen voor zuurstof om te blijven leven

toch hebben zij het nooit opgegeven.

Voor alle familieleden van de omgekomen verzetstrijders,

wat verschrikkelijk dat zij van jullie zijn afgenomen.

Het is verschrikkelijk en helemaal niet fijn

Als landen in de oorlog zijn

dat kunnen wij ons niet voorstellen

terwijl de mensen in de oorlog de dagen zaten af te tellen.

Dat er vrijheid zo komen en het voorbij zou zijn

dan had niemand meer pijn

78 jaar geleden

leefde Nederland nog niet in vrede

Met tranen in onze ogen

zijn hun zielen weggevlogen.

Josefien, Jolien, Jet en Pien groep 8 Daltonschool Rijnsweerd.

78 jaar geleden hier in Fort De Bilt

78 jaar geleden begon de oorlog met Duitsland

Toen hebben de Duitsers hier gestaan.

Maar wat hebben die verzetsstrijders eigenlijk misdaan.

Volgens Adolf Hitler heel veel in de Tweede Wereldoorlog.

Hij zei dat hij iedereen zou helpen maar het was bedrog.

Hij begon de oorlog en dat was heel erg slecht.

In dit Fort in Utrecht kwamen verzetsstrijders terecht.

Vaders en zonen werden hier geëxecuteerd.

De Duitsers vonden dat het goed was.

Maar het was vreselijk verkeerd.

In de vele Forten werden vreselijke dingen gedaan.

Mensen wilden graag vrijheid maar ze mochten niet gaan.

Graag wil ik bidden ook al is het maar 1 minuut.

Denkend aan de mensen die hier zijn gestorven.

Oorlog is verschrikkelijk en zinloos.

Laten wij leven in vrede en genieten van onze vrijheid.

Sean Esseboom groep 8A

Eindelijk vrij

Even naar het strand.

Als je dat nu doet is er niets aan de hand.

Zitten op een mooi terras.

Een boek lezen in het vers gemaaide gras.

Of een ijsje eten in de zon.

Maar zelfs boodschappen doen,

is iets dat tijdens de 2de Wereldoorlog niet zomaar kon.

Het is hier nu veilig en rust hebben we veel,

maar tijdens de oorlog waren de nachten koud en kil.

Vergeten is wat iedereen wil,

maar daarom zijn we niet 2 minuten stil.

Want vergeten is niet altijd goed.

Herdenken is ook iets dat moet.

Iedereen zal balen,

als we de fouten van vroeger herhalen.

Dus wees dankbaar dat de oorlog voorbij is.

En dat iedereen overal weer vrij is.

Jildou de Vries april 2018

Op 8 maart 1945 zijn er op deze plaats 17 mensen als represaille maatregel op de aanslag bij Woeste Hoeve op SS generaal Rauter gefusilleerd. Nooit werden er op één dag zoveel mannen hier doodgeschoten.

Als represaille zijn in totaal minstens 274 mensen door de Nazi’s gefusilleerd, waarvan 117 bij Woeste Hoeve, 53 in Amsterdam, 49 op de Leusderheide en op de Waalsdorpervlakte 38.

Zes mannen uit Veen, ‘’todeskandidaten’’ uit het dorp Veen waren bij die terechtgestelden.

Willem Colet,

Cornelis Hazeleger

Cornelis van Ballegooijen

Gerrit Tameris

Huibert van der Maaden

Adrianus van Zee

Zij allen maakte deel uit van de VEENSE verzetsgroep onder aanvoering van de reserve kapitein van het Nederlandse leger Van der Maaden.

Veldwachter Arie de Bruijn voor verboden wapenbezit.

De initiatiefgroep “oorlogsmonument verzetsplein” uit Veen houdt de herinnering aan deze mannen uit hun dorp levend en zal straks de eerste krans leggen namens alle de nabestaanden van hen die hier zijn gevallen voor onze vrijheid.

Ik lees u eerst nog een kort gedicht uit Veen uit 1945.

Toen in maart kwam weer een tijding,

Ieders hart kromp wild ineen.

Zeven van Neerlands beste zonen,

Uit ons dorpje gingen heen.

Doodgeschoten door de moffen,

Gevallen door laf verraad.

‘T moordend lood heeft hen getroffen,

Nooit meer zien we hun gelaat.

De krans zal worden gelegd door: Jan Vos en Arie Tameris, zoon van de hier gefusilleerde Gerrit Tameris.

Fort de Bilt, 29 april 2017

Op deze zaterdagavond herdenken wij samen voor de 73 ste keer dat hier op deze plek tussen 3 mei 1942 en 2 mei 1945 140 vaderlanders het leven lieten voor onze vrijheid. Ik zal me eerst even voorstellen: Herman Steendam, voorzitter van de stichting Herdenkingsmonument Fort De Bilt, de stichting die deze herdenking al vele jaren organiseert.

Ik heet u allen hartelijk welkom vandaag bij deze herdenking. Een speciaal welkom eerst voor de nabestaanden van de mannen uit heel Nederland die hier het leven lieten. Dat maakt deze herdenking extra indringend: het gebeurde hier, waar we samen nu staan. Van 140 mannen kennen wij de namen, misschien waren dat er nog meer. We weten dat niet. Zij – hier vermeld op de naamstenen bij de klok – waren uw echtgenoot, uw vader, uw grootvader, oom of neef, uw vriend of dorpsgenoot. Wij vergeten hen niet. Wij vergeten zeker niet dat de 140 mannen die hier vielen het hoogste offer voor onze vrijheid hebben gebracht. Wij vergeten hen nooit.

Graag ook een hartelijk welkom aan de vertegenwoordigers van de burgerlijke autoriteiten, de Commissaris van de Koning in de provincie Utrecht, de heer Willibrord van Beek; de burgemeester van Utrecht, de heer Jan van Zanen en de (nieuwe) burgemeester van De Bilt, de heer Sjoerd Potters. Ook verwelkom ik graag onze spreker van vanavond, de heer Ad van Liempt, die heel veel weet van de oorlogsgeschiedenis van Utrecht, speciaal dit stuk Utrecht inclusief de Maliebaan, waar hij een boek over schreef. Verder een hartelijk welkom voor de leerlingen van groep 8 van onze adoptieschool, de Dalton Rijnsweerd, hun ouders en docenten, die het monument geadopteerd hebben. Vier van deze kinderen gaan straks hun eigen gedicht voorlezen.

Deze prachtige plek is besloten, zelfs een beetje gesloten. Veel fietsers zijn hier heel vaak langs gereden, maar zijn nooit binnen de hekken van dit deel van fort De Bilt geweest. Een speciaal welkom daarom voor degenen die vandaag de stap gewaagd hebben om over de fortdrempel heen te stappen en die hier voor het eerst zijn.

U heeft geen programmaboekje gekregen. De plechtigheid hier op het fort heeft altijd een intiem, ingetogen en informeel karakter. We hoeven niet exact om 8 uur de twee minuten stilte te houden. Straks spreekt eerst Ad van Liempt. U leende van ons voor de Kunsthal tentoonstelling de luchtpomp in de kazemat, en mede daarom vonden we het gepast u vandaag te vragen om te willen spreken.

Na Ad van Liempt volgen vier leerlingen van de Daltonschool met vier gedichten, vier mooie eigen gedichten.

De trompetter bij de klok speelt daarna de Last Post met aansluitend twee minuten stilte, waarna we samen de coupletten 1 en 6 van het Wilhelmus zingen.

Daar staan de kransen al klaar. Ik nodig na het Wilhelmus degenen met een krans uit, om die bij het monument neer te zetten.

Tenslotte is er daarna voor iedereen hier aanwezig de gelegenheid om langs het monument, de naamstenen en de gasdichte mitrailleur kazemat te lopen. Daar staat de luchtpomp die als markant oorlogsvoorwerp twee jaar terug te zien was in de Kunsthal in Rotterdam.

Na afloop is er voor degenen, die dat willen nog een kopje koffie in hotel Mitland.

meneer Van Liempt, het woord is aan u.

Toespraak

Dhr Ad van Liempt

Video Impressie :  https://www.youtube.com/watch?v=U2F-bcwIoGg&feature=youtu.be

Gedichten van de leerlingen  groep 8 Daltonschool Rijnsweerd.

Verzetsstrijders

Het verzet was een dappere groep mensen.

Die zich verzette tegen de Duitsers hun wensen.

Ook bij Fort de Bilt werden er veel mensen gedood.

Verzetsstrijders, maar soms ook een Jood.

Het verzet drukte illegale kranten.

En maakte het de Duitsers moeilijk aan alle kanten.

Hierbij werden ook winkels beroofd.

En werd het hevige vuur van de Duitsers gedoofd.

Het verzet schoot ook Duitsers dood.

De angst in de 2de Wereld Oorlog was groot.

Valentijn

********************

Toen

de dag dat je in de bunker zat,

dat je niet verder dan de deur trad.

de dag dat je vecht voor je leven,

je strijd maar je blijft toch altijd beven.

de dag dat je vast zat,

door de vijand die je door had.

de dag dat je achter je kijkt,

en dat je op dat moment overlijd.

Die mensen hebben gevochten voor ons vaderland,

waar zijn ze terecht gekomen, waar zijn ze beland?

vandaag komen wij allemaal samen bijeen

om aan vroeger te denken die bij veel gedachtes niet verdween

Speciaal om die mensen zijn wij even stil

hoe dan ook het blijft erg schril

vandaag denken we aan toen,

met heel veel respect en fatsoen

Sacha

**********

Onbekend

Velen van ons hebben deze mensen nooit gekend

Toch zijn sommige weldegelijk bij een aantal van jullie bekend

Opa’s, zonen, broers en vaders

Waarom deden ze dat, de daders?

En de mensen die in die bunker moesten draaien voor lucht

Wetend dat ze de volgende morgen dood zouden gaan

Nooit is er iemand uit de bunker gevlucht

Wat hebben ze daar allemaal doorstaan

Wij herdenken niet alleen de onschuldige burgers

Maar ook de mensen die vochten voor ons land

Al die mensen in het verzet

Die vochten tegen de vijand

Wij zijn hier op Fort de Bilt om deze mensen te herdenken

Hadden wij die mensen maar een mooi afscheid kunnen schenken

Iedereen hier die verlies van familie of vrienden heeft geleden

Helaas is dit gebeurd, in het verleden

Gijs

******************

Onschuldige burgers

Wij herdenken de onschuldige burgers die hier zinloos gestorven zijn, maar we bedanken ook de verzetshelden, die opkwamen voor de wereld

Wij herdenken hier de mannen en vrouwen die een dag lang in deze bunker moesten draaien voor lucht

Hoe wreed kan het leven toch zijn, dat je zomaar, zonder reden, het leven van een ander af kan nemen

Je leven en je geliefden, de dierbaarste dingen die je hebt, zomaar zinloos afgenomen

Mensen die een ander hebben verloren hebben levenslange pijn gehad, het had ook anders kunnen zijn

Wat moeten slachtoffers gedacht hebben, wetende dat hun leven vroegtijdig beëindigd zou worden

De wereld verbeter je niet door anderen te laten sterven, maar verbeter de wereld en begin bij jezelf

Soms zijn dingen niet te begrijpen, zijn er geen woorden voor het gevoel.

Alle woorden die ik vind, lijken zinloos en zullen nooit kunnen zeggen hoeveel pijn het verleden soms kan doen

Hoe blij sommigen ook doen, van binnen schuilt er altijd diepe pijn

Dit monument laat ons zien hoeveel pijn en verdriet het iedereen gedaan heeft, toen hier zo’n 77 jaar geleden het leven van vele burgers af werd genomen

Zoveel harten diep geraakt, intens verdriet achter alle ogen, maar echt beseffen lukt nog niet

Als ik verhalen hoor over wat mensen vroeger allemaal moesten doorstaan, weet ik een ding zeker: tijd heelt niet.

Het zal de pijn niet minderen

Ook mijn opa en oma hebben de oorlog meegemaakt, maar overleven betekent niet altijd geluk. De rest van hun leven hebben zij trauma’s van vroeger in hun nachtmerries voorbij zien komen.

Respect heb ik voor hen, die ook zonder hun geliefden

verder hebben moeten gaan

Noa

Speech door dhr A. van Liempt

Deze plek, het Fort De Bilt, de plek waar de Duitse bezetter zoveel executies heeft uitgevoerd, is natuurlijk de plek om de slachtoffers te gedenken. Dat doen we straks, vanzelfsprekend. Zoals we ook volgende week, op 4 mei, overal in het land massaal naar de monumenten gaan om eer te betuigen aan degenen die hun leven gaven voor de vrijheid van ons land.

Toch gaat het op dit soort dagen niet om de slachtoffers alleen. Mij blijft de vraag maar bezig houden wat er toch omging in het hoofd van de daders. De mannen van het vuurpeloton, de mannen die de trekker overhaalden.

En dan kom je op deze plek al gauw uit bij Hermann Neumaier.

Hij is het laatste oorlogsjaar de Postenführer van de Sicherheitspolizei in het district Utrecht, hij leidt, als ondergeschikte van Willy Lages, de Dienststelle aan Maliebaan 74, hij leidt bovendien talloze keren het vuurpeloton dat ergens in de regio, maar meestal hier op Fort De Bilt aantreedt om verzetsmensen te executeren. Legt an, blaft hij dan. Feuer.

De eerste executie – het betreft een onderduiker in Breukelen die op heterdaad betrapt is – schijnt hem behoorlijk te hebben aangegrepen, maar daar is later niet veel meer van te merken. Neumeier wordt na de oorlog omschreven als een ijskoude man, een bruut. Hij mishandelt verdachten, slaat erop los met gummistok of ijzeren lat. Alleen of met een assistent. In de kelder van Maliebaan 74 of boven, gewoon in zijn kantoor. De schoonmaakster van dat kantoor verklaart na de oorlog dat ze het bloed van de ramen heeft gepoetst en menselijke resten van de vloer – ze had er die keer die ze beschrijft ettelijke emmers water voor nodig gehad.

Twee mannen van wie de namen hier op de zesde gedenksteen staan overleefden de confrontatie met Hermann Neumaier niet. Jo Siljade was 28 jaar, Sjors van Stokkom 33.

Ze waren voor hun sabotagegroep Kwartier V op pad, op 25 januari 1945. Uit het strafdossier van Neumaier van na de oorlog zou je kunnen opmaken dat ze probeerden uit te vinden hoe je het bureau van de Sicherheitspolizei zou kunnen binnendringen om gevangenen te bevrijden. Volgens een verslag uit verzetskringen waren ze op zoek naar fietsen voor hun sabotagegroep. Feit is dat ze door Neumaier zijn betrapt en opgepakt. Ze ondernamen een vluchtpoging, die mislukte. Neumaier telefoneerde met Lages wat hij met ze moest doen. Het resultaat was dat hij ze meenam naar de tuin achter het pand aan de Maliebaan. Daar, in een fraaie tuin achter een van de statigste lanen van Utrecht, schoot hij ze een kogel door het hoofd.

Voor de familie van de twee verzetsmensen was de boodschap: op de vlucht neergeschoten. Ze hadden allebei een jong gezin – allebei zelfs een pasgeboren baby. Ik heb een tijdje terug met die baby’s van toen gesproken, ruim 70 jaar na die tragedie. Ze hadden nooit geweten dat hun vaders standrechtelijk zijn geëxecuteerd. Nog altijd zijn ze geschokt door de koelbloedigheid van moordenaar Hermann Neumaier.

Er zijn na de oorlog heel strenge straffen uitgesproken tegen oorlogsmisdadigers. Maar gek genoeg niet tegen Hermann Neumaier. In 1950 zat zijn celstraf erop, en kon hij over de grens worden gezet. Nederland had niet zoveel zin meer in het onderhouden van Duitse oorlogscriminelen. Herr Neumaier kon gaan. Naar zijn kinderen, Ursel en Inge, toen 18 en 14 jaar oud.

Wat was dat voor een man, die Hermann Neumaier? Keurig getrouwd in Duitsland, hier een schuinsmarcheerder. Een van zijn ondergeschikten zei na de oorlog: ‘Ik zou over mijn chef een pornografische trilogie kunnen schrijven.’ Neumaier ontving in zijn appartement op het Oorsprongpark, om de hoek van zijn werk, ongeveer elke dag damesbezoek. Er waren wanhopige Utrechtse vrouwen bij, die alles over hadden voor eten in de hongerwinter.

Neumaier kon zich, als Duitse jongen met alleen lagere school, opwerken tot een baasje binnen een misdadig systeem, waarin één organisatie boven alles uittorende, de SS, het elitekorps van Heinrich Himmler. Die was erin geslaagd in dat ingewikkelde bestuurlijke bouwwerk, waar Adolf Hitler aan de top van de piramide stond, een positie voor zijn SS op te bouwen van volstrekte onaantastbaarheid. Niemand had greep op de SS, zeker niet in Nederland waar de Wehrmacht, in tegenstelling tot landen als België en Frankrijk, weinig tot niets te zeggen had. De chef van de SS hier, Hanns Albin Rauter, was de machtigste man van het land en kon zijn ondergeschikten volstrekte straffeloosheid garanderen. En daarom konden de Hermann Neumaiers van Nederland hun moordzucht ongehinderd botvieren. Henk Feldmeijer, die vier huizen van de Sicherheitspolizei op de Maliebaan de Germaanse SS leidde, kon de Silbertannemoorden organiseren. In Groningen, in Maastricht, in Arnhem – in alle Aussenstellen van de Sicherheitspolizei heersten moordenaars zonder dat er enige controle op ze werd uitgeoefend.

Daardoor kon dat Duitse terreurbewind zo gruwelijk huishouden, op de executieplaatsen die het in ons land had ingericht. En daardoor kon niemand iets uitrichten toen de nazi-top het Niedermachungsbefehl instelde. Dat gebeurde in de zomer van 1944, na de aanslag op Hitler van 20 juli. Iedere verzetsdaad kon beantwoord worden met de doodstraf. Of direct, standrechtelijk, of na verloop van tijd. De opgepakte verzetsmensen werden dan Todeskandidate, ze konden worden geëxecuteerd als represaille voor aanslagen op Duitsers of collaborateurs.

Het dieptepunt deed zich voor in maart 1945. In de nacht van 6 op 7 maart wordt de open BMW waarin Rauter naar Apeldoorn wordt gereden overvallen door een verzetsgroep. Het gebeurt bij Woeste Hoeve, op de Veluwe. Bij de schietpartij die daar ontstaat raakt Rauter ernstig gewond. Er volgen represailles, de heftigste uit de hele Nederlandse oorlogsgeschiedenis. Overal worden op donderdag 8 maart Todeskandidate uit de cellen gehaald en geëxecuteerd, in totaal 263 volgens inmiddels achterhaalde cijfers, van wie zes op Fort De Bilt. Maar er zijn ook andere gegevens, en daaruit blijkt dat er die dag hier, op deze plaats, 17 mannen zijn doodgeschoten. De namen staan op de vierde en de vijfde gedenksteen.

Het is niet waar dat Rauter zelf die represailles verordonneerde. Dat deden anderen, die dachten daarmee in de geest van de Höhere SS- und Polizeiführer te handelen. Dat zie je vaker in het nazi-regime: dem Führer entgegen arbeiten – doen wat je denkt dat de chef graag heeft.

Ongecontroleerde macht – mogelijk gemaakt door een moorddadig regime.

We zijn hier om de slachtoffers te gedenken.

Jo Siljade, Sjors van Stokkom, en al die honderden anderen. Maar zoals ik zei – dat gaat haast niet zonder je af te vragen hoe de daders konden doen wat ze gedaan hebben.

Voor het vergelijken van de toestanden van toen met de toestanden van nu voel ik niet veel. De omstandigheden zijn volstrekt anders, elke vergelijking gaat mank en leidt tot ernstige misverstanden. Ik geloof ook niet dat de mensheid echt lessen trekt uit het verleden – daarvoor is er vandaag teveel narigheid en oorlog op allerlei plekken in de wereld.

We kunnen hooguit waakzaam zijn. En proberen te voorkomen dat er ergens weer ongecontroleerde macht ontstaat. Want ongecontroleerde macht leidt uiteindelijk tot plekken als deze, tot plekken waar onschuldigen vielen door de kogels van een executiepeloton.

**************

Ter gelegenheid van de Vredesweek maakte Utrechter Danny Stockschen met zijn drone prachtige opnamen van Fort De Bilt. Hij combineerde deze opnamen met historische opnamen, die door amateurfilmers na de Tweede Wereldoorlog werden gemaakt om te vertellen wat er op het fort is gebeurd.

Klik hier om de filmimpressie te zien.

30-4-2016

Hier in Fort de Bilt zijn veel mensen gedood

vroeg in de ochtend werden zij opgehaald

en in een gasbunker opgesloten

voor een heel lange tijd.

Dat waren de laatste uren van hun leven

Ze liepen over het bloedpad

En er ging van alles door hen heen

“over een paar minuten leef je niet meer”.

Je ziet de heuvel achter je.

en dan voor je, het vuurpeloton

en straks word je gedood

Het is verschrikkelijk.

Op 5 mei 1945

wordt ons geliefde Nederland bevrijd

dankzij de geallieerden zijn wij vrij

Alle oorlogsslachtoffers herdenken wij.

Victor el Mecky

Fort de Bilt

140, 140 mensen zijn hier neergeschoten.

Om de kans te vergroten dat Nederland in handen komt van Duitsland.

Het was een grote toestand. Al die mannen, en allemaal een vader van een kind, een man van een vrouw en soms het baasje van een dier. En dat allemaal gebeurd hier, Op Fort de Bilt.

Al die levens allemaal verspild. De oorlog was een ramp, eigenlijk was heel Nederland een strafkamp. Maar uiteindelijk werd Nederland bevrijd na een 5 jaar lange strijd.

Op Fort de Bilt worden geen mensen meer neergeschoten.

Nu leggen wij hier bloemen en kransen maar de tijd in de oorlog kunnen wij nooit meer herkansen.

Lisa Vrins

30 april 2016 Fort De Bilt                                       Fort De Bilt

Beland in deze kazemat,

Denkend aan een oneindig diep gat

Gevuld met water en licht,

Vrede zichtbaar op ieders gezicht

Getroffen diep in het hart,

Kansloos neergeknald zonder liefde of smart

Families zonder vader,

De buurman als verrader

Aan de Duitsers verweten,

Nederland zal dit nooit vergeten

Al deze schade,

Aangericht zonder een greintje genade

Wiens brein zit hier achter?

Dat van een bloeddorstige mensenslachter!

Alle namen je hersens toetredend,

Zwarte wolken je ogen natgeregend.

Bonnen om aan eten te komen,

Iedere dag nare dromen

Over mensen met geweren,

Die voor jouw deur marcheren

Samengekomen bij dit monument,

Nare gebeurtenissen die deze plek kent

Nederland is bevrijd,

Duiven met hun vleugels gespreid

Samuel Wijsbroek en Niek Seller

De 72ste herdenking van de gevallenen op Fort De Bilt op zaterdag 30 april werd druk bezocht. Nabestaanden, de Commissaris van de Koning, de burgemeesters van Utrecht en De Bilt en veel belangstellenden uit Utrecht en De Bilt waren aanwezig.

Op 30 april 1945, een week voor de capitulatie, zijn op Fort De Bilt nog zeven verzetstrijders gefusilleerd. Precies 71 jaar geleden. Twee daarvan, A. van Driel en K.P. van Sande, hebben voor hun verzetswerk postuum de Militaire Willemsorde gekregen. De Commissaris van de Koning, de heer Willibrord van Beek, hield over het leven en de idealen van deze mannen een toespraak. Het monument is geadopteerd door groep 8 van de Daltonschool Rijnsweerd. Vijf kinderen droegen zelf geschreven gedichten voor.

De herdenking op de fusilladeplaats op Fort De Bilt, vindt elk jaar plaats op de zaterdag voorafgaand aan 4 mei en is vrij toegankelijk voor iedere belangstellende.

Op 18 juni 1949 werd het monument op Fort de Bilt onthuld. Het beeld van het achtergebleven gezin is gemaakt door Leo Jungblut uit De Bilt en staat er inmiddels bijna 67 jaar. Te zien is dat er massale belangstelling was met veel uniformen, autoriteiten en een erewacht.

http://www.openbeelden.nl/media/21578/Onthulling_verzetsmonument_op_het_Fort_de_Bilt.nl