De herdenking 2010 vond plaats op zaterdag 1 mei. Ook dit jaar was er weer een groot aantal aanwezigen om de gevallenen te herdenken.
Na de gebruikelijk ontvangst in Hotel Midland en de stille tocht naar het monument sprak de voorzitter van de stichting, dhr W. Rutten, en dhr. W.M.A. Smit, voorzitter van de stichting Herdenking Bevrijding Stad Utrecht, de aanwezigen als volgt toe:
(Toespraak Dhr. W. Rutten; voorzitter Stichting Herdenkingsmonument Fort de Bilt)
Dames en heren, welkom op onze herdenking.
Speciaal noem ik mevrouw Haak-Griffioen, de loco-commissaris van de provincie Utrecht, de heer Wolfsen burgemeester Utrecht, de heer Gerritsen burgemeester van De Bilt en de heren Van de Ploeg en Knegtman van nationaal Monument Kamp Amersfoort.
Het is volgende week 65 jaar geleden dat aan Wereldoorlog II een einde kwam, waardoor in ons land vrede en rust terugkeerde. Dat dit vele offers gekost heeft staat vast. Het verlies aan mensenlevens is dan ook de kern van onze herdenking hier in Fort de Bilt. Door deze verliezen zijn andere levens verwoest of tenminste zwaar beschadigd. Daar is nu na 65 jaar nog geen einde aan gekomen.
De generatie, ouders van, is inmiddels gestorven. De echtgenotes, broers en zussen van zijn hoog bejaard. De tweede generatie, de kinderen van, hebben moeten leren leven met het verlies van en het gemis aan een vader. Dit is een blijvend letsel. Om daarbij dit jaar extra stil te staan wordt de krans van onze stichting gelegd door twee dochters van vaders die hier gefusilleerd zijn. Mevrouw Zuidendorp moest meemaken hoe haar vader thuis van tafel werd gehaald. Hij is op 50-jarige leeftijd op 15 september 1944 ge-executeerd. Mevrouw Nieuwenboom-Colet was nog een baby, toen haar vader op 39-jarige leeftijd, op 8 maart 1945 op dit fort om het leven kwam.
De voelbare gevolgen van wereldoorlog II gaan nog verder. We spreken dan inmiddels over de derde generatie. De kleinkinderen van, waarvan sommigen ook hier aanwezig zijn. 65 is een getal dat synoniem staat voor rust en staken van activiteiten; in ons geval is dat absoluut niet waar. Het is en blijft onze taak om de gedachte aan de slachtoffers levend te houden. Daarom zijn wij bijzonder verheugd dat u hierbij vandaag aanwezig bent.
Op 5 mei vieren wij 65 jaar bevrijding. Wij stellen het zeer op prijs dat wij vandaag de heer Smit, voorzitter van de stichting Herdenking Bevrijding Stad Utrecht, bereid hebben gevonden bij het monument het woord tot ons te richten.
(Toespraak Dhr. W.M.A. Smit; voorzitter Stichting Herdenking Bevrijding Stad Utrecht)
Dames en Heren,
Tussen 3 mei 1942 en 3 mei 1945 zijn op Fort de Bilt ongeveer 140 personen door een vuurpeloton omgebracht. Dit Fort is daarmee een symbool van de meedogenloosheid van Nazi Duitsland. Maar bovenal is dit Fort ook een symbool van de moed om daartegen in verzet te komen.
Na de blikseminval van 10 mei 1940 en de snelle capitulatie was Nederland verdoofd en verward. Maar na een goed jaar Duitse bezetting en het volgen van de activiteiten van het Derde Rijk via de radio werd het steeds meer mensen duidelijk dat de nationaal-socialistische ideologie en de daarbij behorende doelstellingen kwaadaardig en verderfelijk waren en dus bestreden moesten worden. Er ontstonden verzetsgroepen van allerlei aard. Knokploegen, sabotagegroepen, spionagegroepen, illegale nieuwsverspreiding, hulp aan joden en andere onderduikers, pilotenhulp, Engelandvaarders en nog veel meer.
De Duitse politie- en veiligheidsdiensten openden een felle jacht op de leden van de diverse verzetsgroepen. Actief zijn in de illegaliteit was zeer gevaarlijk. Sommigen werden op heterdaad betrapt bij het uitvoeren van missies, anderen werden opgepakt bij onverhoedse razzia’s, en helaas, velen werden verraden. Opgepakte verzetsmensen werden op onmenselijke wijze ondervraagd en gemarteld om informatie te verkrijgen over de groepsleden en hun werkwijze. Velen hielden hun mond tot en met het vuurpeloton, enkelen, gedrogeerd en uitgeput, sloegen door. Maar het verzet groeide met de jaren, omdat steeds duidelijker werd dat nazisme, fascisme en racisme een duivels bondgenootschap vormden dat met alle middelen verdiende bestreden te worden.
De moed en de inspiratie van de mannen en vrouwen die zich aansloten bij het verzet moet heel sterk zijn geweest. Daaruit bleek duidelijk dat de idealen van vrede, vrijheid, tolerantie en wederzijds respect niet zomaar zijn uit te doven door de monsterachtige ideologie van de Ubermensch. In die gerechtvaardigde verzetsstrijd hebben velen het leven gelaten. Wij herdenken hen met eerbied en respect, elk jaar weer. Maar, dames en heren, we zijn onze helden meer verschuldigd dan hen te gedenken. De Tweede Wereldoorlog is ten einde, maar de strijd om een rechtvaardige wereldorde moet nog elke dag worden voortgezet.
Erupties van kwaad en kwaadaardigheid doen zich wereldwijd voor, op grote schaal, op kleine schaal, tussen volkeren en naties, binnen volkeren en naties. Aangedreven door het in stand houden van ongerechtvaardigde ongelijkheid op velerlei terrein: ongelijkheid in welvaart, ongelijkheid in wederzijds respect, ongelijkheid in kennis en ontwikkeling. Het heet misschien de jure geen racisme, maar het handhaven van machtsblokken met superioriteit in welvaart en kennis is de facto een vorm van uitbuiting en machtsmisbruik. Het leidt bovendien tot gevaarlijke vormen van frustratie en agressie. Dagelijks plukken wij wereldwijd de wrange vruchten van het in stand houden van een orde van ongelijkheid.
In een wereld waarvan de bevolking in snel tempo groeit, ontstaat schaarste aan elementaire behoeften, zoals drinkwater, grondstoffen en voedsel. Het gevecht om deze schaarse, basale behoeften kan tot rampzalige ontwikkelingen leiden. Instabiele staten, ongrijpbare terreurgroepen , de simpele beschikbaarheid van dood en verderf zaaiende wapens van allerlei aard, dat alles moet het besef in ons doen ontstaan, dat eerlijkheid het langst duurt. Een solidaire wereldsamenleving, waarin actief gestreefd wordt naar het scheppen van gelijke kansen voor iedereen, biedt de beste kansen op stabiliteit en vrede.
De gevallenen in de Utrechtse Forten en de vele anderen die hun leven gegeven hebben in het verzet, al die gevallenen hebben een onschatbare bijdrage geleverd aan de be-eindiging van de naziterreur. Wij zijn het aan hen verschuldigd nu onze nek uit te steken voor het bevorderen van een rechtvaardige wereldorde. Wij moeten bereid zijn te vechten voor hun ideaal, dat toch ook het onze is, nl. voor iedereen een plek waar je gerust en vrij kunt wonen en werken in een goede verstandhouding met alle mensen om je heen. Alleen binnen een rechtvaardige wereldorde kan het ideaal van onze gevallen helden bewaarheid worden en blijven. Ik dank u.